Na fali krytyki edukacji systemowej, pojawia się coraz więcej placówek alternatywnych. Wiele z nich chwali się podążaniem za konkretnymi systemami i metodami, lecz nie zawsze wyjaśnia co się pod tym kryje.
W tym artykule przyjrzyjmy się, na czym polega edukacja metodą Montessori.
Kobieta lekarz
Maria Montessori (1870 – 1952) była pierwszą kobietą, która uzyskała tytuł doktorki nauk medycznych na Uniwersytecie w Rzymie. Specjalizowała się w psychiatrii i pediatrii, byłą też antropolożką i pedagożką.
Po uzyskaniu dyplomu pracowała z dziećmi z niepełnosprawnościami intelektualnymi. Skupiając się na ich rozwoju, traktując podmiotowo i budując dla nich odpowiednie środowisko sprawiła, że jej podopieczni osiągali coraz lepsze wyniki w nauce, a czasem wręcz prześcigali swoich rówieśników ze zwykłych szkół.
Tym samym Maria Montessori stworzyła alternatywę dla powszechnego sposobu kształcenia, a swoje metody pracy z dziećmi zaczęła stosować również w stosunku do dzieci zdrowych.
W 1907 roku otworzyła Casa dei Bambini, świetlicę dla dzieci w wieku 3-6 lat, pochodzących z ubogiej dzielnicy Rzymu, San Lorezo.
Było to miejsce zaprojektowane dla najmłodszych tak, by mogły one samodzielnie przemieszczać się po placówce: wyposażone w meble odpowiedniej skali, z klamkami obniżonymi do wysokości właściwej dla małych dzieci.
Dzieci miały dostęp do różnych przedmiotów codziennego użytku, a także do narzędzi do nauki czytania i pisania.
To właśnie okres prowadzenia Domu dla dzieci był kluczowy dla wyklarowania się podstaw metody Montessori. Można je sprowadzić do stwierdzenia, że...
Wolność działania lepiej wpływa na rozwój i chęć nauki niż przymus.
Poświęcenie nauce
Choć całe swoje dorosłe życie Maria Montessori poświęciła dzieciom, sama nie zajmowała się swoim jedynym synem, aż do osiągnięcia przez niego wieku nastoletniego.
Urodzony w 1898 roku Mario Montessori był synem Giuseppe Montesano, kolegi Marii.
Niestety, przełom XIX i XX wieku nie sprzyjał kobietom pragnącym rozwijać się naukowo. Ewentualne małżeństwo zamknęłoby Marię w domu, nie pozwalając jej na dalszą pracę zawodową.
Dlatego też, po włożeniu ogromnego wysiłku w swoje własne wykształcenie i pozycję zawodową, Maria podjęła zapewne jedną z najtrudniejszych w swoim życiu decyzji: wysłała swoje dziecko do mamki mieszkającej na wsi.
Pomimo rozłąki, relacja Marii i syna została po latach odbudowana. Mario został jej asystentem i pomagał w dalszych badaniach i upowszechnianiu metody Montessori.
W okresie międzywojennym przedszkola Montessori były zamykane, gdyż faszystom nie podobała się idea wychowywania wolnych, samodzielnych i myślących ludzi. Dlatego Maria wraz z synem przenieśli się do Holandii.
Głosząc swoją autorską metodę trafili do Indii, gdzie przeszkolili ponad tysiąc nauczycieli. Po zakończeniu II wojny światowej Maria Montessori planowała także podróż do Afryki. Nie zdążyła.
Pracowała do końca swoich dni, a jej idee i metody pracy z dziećmi, szczególnie w okresie wczesnoszkolnym, nadal są poważane, naśladowane i wdrażane na całym świecie.
Fazy wrażliwe
Kluczowe w metodzie Montessori jest traktowanie dziecka podmiotowo. Dziecko jest istotą naturalnie dążącą do niezależności od dorosłych. Drogą do osiągnięcia samodzielności jest rozwój poprzez aktywność, realizowany we własnym tempie i według indywidualnego planu.
Maria Montessori wyodrębniła etapy rozwojowe, które określiła jako fazy wrażliwe. W trakcie trwania takie fazy, dziecko uczy się szybciej i bez wysiłku. Należy więc je wtedy stymulować i wspierać, aby pomóc dziecku optymalnie je wykorzystać.
W źródłach znaleźć można różnorodne interpretacje faz wrażliwych wyróżnionych przez Marię Montessori, na przykład:
- wiek 0-6 lat to czas skupiony na rozwoju języka, ruchu, zachowań społecznych i porządku
- wiek 7-12 lat to faza tworzenia się moralności i duchowości, poczucia sprawiedliwości oraz dobra i zła, a także zainteresowania różnymi dziedzinami nauki
- wiek 13-18 lat to okres skupienia na godności osobistej i wiary we własne siły oraz kształtowanie odpowiedzialności
Kierując się takim modelem, Maria Montessori twierdziła, iż nauka powinna uwzględniać potrzeby dziecka oraz jego potencjał w danej fazie rozwojowej.
Stworzyła także pojęcie "polaryzacji uwagi", czyli stanu poświęcania danej czynności całej uwagi dziecka, kiedy zatapia się ono bez pamięci w wykonywanym zajęciu. Taka długotrwała i głęboka koncentracja uwag pogłębia rozwój dziecka.
Podstawowe założenia
Metoda Montessori zakłada wolność dziecka i wzbudzanie w nim kreatywności. Czyli dokładnie to, czego brakuje wielu rodzicom w tradycyjnej edukacji powszechnej.
Dzieci same powinny stawać się samodzielne, a wsparcie nauczyciela nie powinno wyręczać ich w tym procesie.
Przestrzeń, w której przebywają dzieci jest odpowiednio zorganizowana i wyposażona. Uczniowie mają dostęp do różnego rodzaju pomocy, czyli przedmiotów wspierających naukę i rozwój poszczególnych kompetencji.
Pomoce w metodzie Montessori są tak skonstruowane, by dzieci same dostrzegały swoje błędy i mogły również samodzielnie je poprawiać.
Nauczyciel wspomaga pracę dzieci poprzez obserwację i instruowanie ich co do sposobu korzystania z poszczególnych pomocy. Nie ma tu miejsca na krytykę, karę czy nagrodę za tempo lub dokładność wykonanego zadania.
Dzieci mają prawo do pomyłek, a zadania mogą wykonywać w swoim rytmie, dostosowanym do własnych możliwości. Błąd jest elementem nauki, potrzebnym na drodze samodoskonalenia.
Bazując na materiałach pozostawionych przez Marię Montessori, można wyodrębnić podstawowe założenia jej metody:
- Samodzielność - wsparcie nauczyciela jest ograniczone do minimum. Dzieci samodzielnie wybierają przyrządy do pracy, miejsce nauki czy ilość poświęcanego na dane zadanie czasu
- Brak kar i nagród - błędy są niezbędnym elementem nauki, za które nikt nie jest karcony. Dzieci w metodzie Montessori znają swoje obowiązki i powinny wykonywać je z własnej woli, bez przymusu
- Cisza - w przedszkolach i szkołach pracujących metodą Montessori, cisza jest ważnym elementem wspierającym skupienie i efektywność pracy
- Porządek - dzieciom (i nie tylko) łatwiej żyje się w otoczeniu uporządkowanym, gdzie każda rzecz ma swoje miejsce. W placówkach Montessori dużą wagę przykłada się do odkładania rzeczy na miejsce oraz tworzenia estetycznego otoczenia, bez rozpraszaczy
- Nauczyciel - w metodzie Montessori nauczyciel wchodzi w rolę mentora i przewodnika. Obserwuje i wspiera działania dziecka, pokazując mu sposób korzystania z pomocy, ale nie podejmuje decyzji za ucznia
- Uczenie przez działanie - dzieci poznają świat przez własną spontaniczność, rozwijając swoją wiedzę, kompetencje i umiejętności
Dla kogo?
Metoda Montessori ma swoich zagorzałych zwolenników, ale i przeciwników. Nie ulega wątpliwości, że sama metoda zakłada ogromny szacunek i indywidualne podejście do dziecka, czyli to czego często tak bardzo brakuje w tradycyjnej szkole.
Jednak słowa krytyki często kierowane są w stronę zasad posługiwania się pomocami. Konieczność korzystania z nich w ściśle określony sposób jest przez niektórych oceniana jako ograniczanie kreatywności dzieci.
Dla kogo zatem nadają się metody pracy włoskiej lekarki? Wydaje się, że metoda Montessori szczególnie zbadana i sprawdzona jest w odniesieniu do dzieci młodszych: przedszkolnych i wczesnoszkolnych.
Jednak praktyka pokazuje, że z powodzeniem działają też szkoły dla dzieci starszych, a nawet szkoły średnie, korzystające z założeń Marii Montessori.
Upodmiotowienie dziecka, szacunek, wolność wyboru, indywidualne podejście i możliwość popełniania błędów stanowią kwintesencję metod pracy według Marii Montessori.
Jej wnikliwość i wyjątkowa wrażliwość na potrzeby najmłodszych pozwoliła na rozpoczęcie prawdziwej rewolucji w edukacji.
Rezygnując z przemocowych metod warunkowania zewnętrznego - kar i nagród, Maria Montessori zapoczątkowała metodologię znajdującą zwolenników na całym świecie.
Dzięki szczegółowym materiałom, licznym instrukcjom i zaleceniom opartym na jej badaniach, dzieło tej wybitnej włoskiej lekarki może być kontynuowane i dawać szansę kolejnym pokoleniom dzieci na wzrastanie do samodzielności i niezależności.